Opšti podaci
Položaj: 43.04° N19.75° E
Predsjednik opštine: mr Petar Smolović (DPS)
Površina: 924 km2
Stanovništvo: 46.051 (popis 2011.)
Vremenska zona: Obično: CET (UTC+1) Ljeti: CEST(UTC+2)
Pozivni broj: +382 (0) 50
Tablice: BP
Zvanična stranica: www.bijelopolje.co.me
Istorijski razvoj
Kulturni ostaci iz početnih faza praistorijskog doba na teritoriji bjelopoljske opštine nijesu nalaženi. Blizina nalazišta u Petnjiku kod Berana iz starijeg neolita (starčevačka grupa) i na Beran-Kršu iz srednjeg neolita (vinčanska grupa) ukazuje da je docnije širenje primitivnih oblika zemljoradnje sa istoka obuhvatalo i susjednu bjelopoljsku oblast koja je kvalitetom zemljišta i obiljem voda bila veoma pogodna za početni oblik privređivanja. Iz neolita su ostaci nalazišta na rječnoj terasi u selu Bijedići, a iz razvijenog bronzanog doba ostaci brojnih naselja gradinskog tipa kao i sjekira albansko-dalmatinskog tipa iz Ostrelja. Prema jednoj grupi naučnika (M.Garašanin, Ž.Šćepanović) područje Bijelog Polja su u predrimsko doba naseljavali pripadnici ilirskog plemena Autarijata, dok znamenita Fanula Papazoglu postojbinu ilirskih Ardijeja vezuje za područje crnogorskog sjeveroistoka kojemu pripada i prostor bjelopoljske opštine. Iz vremena rimske vladavine su natpisi na kamenim blokovima ugrađenim u zidove pravoslavnih crkava (Sv.Nikole u Nikoljcu i Sv.Jovana u Zatonu) od kojih su većina podignute na temeljima ranohrišćanskih bazilika. Ostatke kultnih mjesta na dobrinjskim Baricama, Novčića groblju u Ličinama, u Mioču, Voljavcu, Dobrakovu i Pavinom Polju jedni istraživači povezuju sa balkanskom kulturom stećaka, a drugi sa protobalkanskom kultnom simbolikom. Po dolasku Slovena, prema jednoj grupi naučnika, bjelopoljski sjeveroistok je granično područje između Zećana i Rašana i u drugoj polovini XI vijeka u sastavu države Vojislavljevića, dok se po drugima do Nemanjića perioda ovaj prostor ne može jasno diferencirati.
Geografski položaj i karakteristike predjela bjelopoljske opštine jasno odražavaju sve povoljnosti za formiranje većih naseobina još u dalekoj prošlosti. Na južnom kraju polja gdje se u Lim ulivaju Lješnica i Lipnica susrijeću se dva glavna puta: jedan uzdužni uz samu dolinu na pravcu sjever–jug i drugi poprečni koji je spajao predjele sa istočne i zapadne strane rijeke. Iako pojedini arheolozi vide mogućnosti postojanja naselja gradskog tipa (municipiumi) u rimskom periodu na području Bijelog Polja i susjednih Berana (M. Garašanin), potpuno relevantnima mogu se smatrati postavke o početku formiranja razvijene naseobine u XIII vijeku kada je iz Stona 1252. godine u Crkvu Svetog Petra preneseno sjedište Humske episkopije. Tada se u ovom novom duhovnom i kulturnom epicentru dijela nemanjićke teriotorije počela širiti naseobina koja je postepeno nadrastala karavansku stanicu na putu za Brskovo i Dubrovnik. U Limskoj povelji (1254-1264) Uroša I pominju se današnji dijelovi grada Pruška i Lipnica kao naseljeni posjedi Crkve Svetog Petra. Konzistentnosti postavki o ovakvom slijedu razvitka ide u prilog i to što je Uroš I za humskog episkopa postavio svog brata Savu.
Nakon dolaska Turaka ulogu Crkve Svetog Petra preuzima Crkva Svetog Nikole u Nikoljcu, a u zabilješkama za 1456-1458. godinu dubrovačkog trgovca Živana Pripčinovića naselje se pominje kao Nikolj-Pazar. Prema narodnom i većini drugih tumačenja današnje ime Bijelo Polje je dobilo po ovdje veoma rasprostranjenom cvijetu bijela rada i tako se pominje prvi put 28. juna 1589. godine u jednom dokumentu iz kotorskih sudsko-notarskih knjiga, a turski naziv Akovo ( što takođe znači bijelo polje ) javlja se u XVII vijeku. U vrijeme turske vladavine naselje skoro gubi raniju tranzitnu funkciju pored ostalog i zbog primitivnih privrednih odnosa i tek u XVIII vijeku sa intenzivnijim razvojem zanatstva i trgovine poprima nekadašnju ulogu. Podložnički odnosi u poljoprivredi, i uopšte, feudalni način života dominirali su ovdje i tokom druge polovine XIX vijeka iako su se blizina crnogorske i srpske granice i evropska civilizacijska strujanja sve više osjećali. Nakon kratkog perioda slobode poslije protjerivanja Turaka (1912-1915) uslijedila je austro-ugarska okupacija, a potom veoma usporen razvoj u Kraljevini Jugoslaviji. Tek sa izgradnjom i modernizacijom puta prema Prijepolju, i prema Mojkovcu, Kolašinu i Podgorici, Bijelo Polje će početi da se osjetnije razvija, da bi od malene kasabe postalo treći po veličini crnogorski grad.
U periodu iza Drugog svjetskog rata privreda Bijelog Polja postepeno napreduje. Nakon formiranja Građevinsko-industrijskog preduzeća (1948), Pilane “Špiro Dacić” (1949), Fabfike za preradu voća (1951) i Fabrike za preradu mesa uslijedilo je puštanje u pogon Vunarskog kombinata (1961) koji je upošljavao preko 2000 radnika, a potom su se razvile i druge fabrike: Fabrika obuće “Beograd”, Imako, Lenka, Bjelasica-Rada, Jekon, Polipak, Prva Petoljetka. Bjelopoljsko područje je proglašeno prvim oglednim poljoprivrednim planinskim regionom u SFRJ, a veliko Poljoprivredno preduzeće “Bjelasica” ostvarivalo je kooperaciju sa brojnim poljoprivrednicima iz okoline, bavilo se proizvodnjom poljoprivrednih kultura, otkupom, skladištenjem i distribucijom ljekovitog bilja i druge trgovačke robe preko svojih stotinu prodavnica u susjednim opštinama i centralnom dijelu Crne Gore. Intenzivan privredni razvoj slijedio je napredak u razvoju školstva i zdravstvene zaštite.
Tokom dezintegracije Jugoslavije i nakon povratka nezavisnosti Crne Gore, u Bijelom Polju se razvijaju mala i srednja preduzeća, uslužne djelatnosti, proizvodnja zdrave hrane, prerada mesa i rekreativni turizam. Veliki napredak je vidan naročito u izgradnji putne infrastrukture (izgrađeno je 500 km nekategorisanih i 135 km asvaltnih puteva, sedam novih mostova na Limu i gradska obilaznica) i drugih infrastrukturnh objekata (500 km vodovodne mreže, nova sportska hala, uz ostale brojne novoizgrađene i rekonstruisane objekte za potrebe kulture i obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite).
Staro Bijelo Polje
Stara bjelopoljska varoš počela je da se oblikuje u prvim decenijama XIX vijeka. Strahujući od Karađorđevih ustanika što su bili doprli već do Sjenice, Turci su 1806. godine obnovili kameni zid sa puškarnicama opasavši jezgro kasabe. Na njemu je bilo nekoliko kapija koje su nosile imena prema kvartovima bogatih porodica u čijoj su se blizini nalazile sa glavnom kapijom kod starog mosta na Limu. Tadašnji glavni putevi iz mjesta vodili su prema Novom Pazaru i Sjenici.
Naselje su u početku činile mahale, da bi se kasnije sa prilivom stanovništva iz okoline i doseljenika iz drugih krajeva počelo širiti ravnicom oko Lima. Gradski oblik razvijenog tipa Bijelo Polje je dobilo kada su se prostori između ulica popunili kućama i mahale spojile sa rubnim djelovima. Orijentalni tip arhitekture dominirao je u samom jezgru. Krivudave i uske ulice sa kaldrmom bile su uokvirene kamenim zidovima, a trgovačko-zanatskim središtem dominirale su radnje i dućani.
Što se varoš više širila tako se i njena arhitektura razvijala prema uslovima i potrebama sredine. Većina kuća građena je sa elementima orijentalnog stila. Prvi sprat bio je od kamena, a gornji, nešto širi, od čatme, gdje se izlazilo uskim spoljnim drvenim stepenicama, ili unutrašnjim iz podrumskih prostorija. Spoljne stepenice vodile su na balkonsko proširenje sa kojeg se ulazilo u predsoblje, kuhinju i sobe na čije se prozore umjesto staklenih okana postavljala hartija ili tanka, providna koža. Zastakljene prozore sa rešetkama imale su samo kuće najbogatijih ljudi. Jednospratna zdanja na periferiji građena su od dvorednih drvenih direka opletenih prućem između kojih se ubacivala glina, i jednorednih, oblaganih blatom. Pokrivana su daskom, ćeramidom ili ražanom slamom.
U dvorištima muslimanskih kuća stajale su pomoćne zgrade za žensko osoblje sa bunarima čija se voda upotrebljavala za pranje i druge potrepštine, dok je za piće donošena tekuća izvorska voda. U turskim kasarnama i džamijama koristila se voda sa izvorišta na Obrovu i Babića Brijegu koja je do varoši doticala cijevima od pečene gline. U širokim avlijama bogatijih mještana okruženim kamenim zidovima bile su kruške, jabuke i manji vrtovi, a kućni prilazi kroz avlije prekrivani su rječnim oblucima. U prostranim dvorištima zdanja na obodima čaršije ograđenim plotovima nalazile su se i malene parcele pšenice, ječma ili krompira, ambari i koševi za kukuruz pleteni od pruća i pokriveni šindrom.
Duž ulica varoškog jezgra stojali su dućani, zbijene trgovačke zgradice sa širokim drvenim vratima. Od viših stambenih zdanja, pored turskog zatvora, kasarne, oficirske menze, zgrade turskih upravnih organa isticale su se kule i čardaci. Kamene kule visoke devet a široke šest metara građene su na tri sprata od kojih su prva dva služila za odbranu, a treći za stanovanje. Čardaci su kao i kule bili vlasništvo bogatih begovskih i trgovačkih porodica. Pokrivani su daskom i građeni na dva sprata (prvi od kamena, omalterisan iznutra, a drugi od brvana). Bogatim vlasnicima služili su u kriznim prilikama za odbranu i stanovanje. Saobraćaj se prema čaršiji odvijao uskim, oskudno nasutim džadama preko mostova od tesane borovine. Stari most na Limu koji je spajao varošsa Nikoljcem sagradili su Turci. Sastojao se od kamenog pravougaonog nosača u sredini rijeke od kojeg su prema obalama vodile drvene konstrukcije. I ovaj kao i druge malobrojne manje mostove na rječicama u okolini često su rušile poplave.
Društveni život
U drugoj polovini XIX i početkom prošlog vijeka Bijelo Polje je bilo zanatsko-trgovački centar Bihorske oblasti. Većina roba kretala se je na istok prema Kosovu i Makedoniji i južno prema Skadru. Od zanata bili su razvijeni : bojadžijski, svjećarski, kujundžijski, ćurčijski, mutavdžijski, samardžijski, potkivački, sarački, ćilimarski, terzijski, tenećadžijski, lončarski i kovački. U planinskom dijelu bjelopoljskog kraja uglavnom je bilo zastupljeno stočarstvo, dok su u plodnoj kotlini i na obodima intenzivnije gajeni kukuruz, pšenica, ječam i ovas, povrće i voće. Poznata bjelopoljska rakija prodavana je u Beranama, Sjenici i Pljevljima. U nekim prisojnim selima sadio se i duvan. Poljoprivredni proizvodi prodavani su subotom na centralnom gradskom trgu a stoka u Nikoljcu.
Poslije Balkanskih ratova zemljoradnja i trgovina dobijaju veći značaj. Iako su bile zadržane ranije trgovačke veze sa Skopljem, Solunom i Sarajevom, od dvadesetih godina prošlog vijeka tok roba usmjeren je prema Srbiji i centralnoj Crnoj Gori. Zdravstvena zaštita je bila slabo razvijena. Crnogorske vlasti su po oslobođenju grada od Turaka, odmah postavile svog ljekara, u vrijeme austro-ugarske uprave u varoši je radio jedan ljekar i takvo stanje će potrajati sve do tridesetih godina kada je otvorena prva bolnica sa osamnaest kreveta i dva liječnika. Od 1856. godine grupe učenika pravoslavne vjeroispovijesti podučavali su u početku bogoslovi, a kasnije učitelji koje su na molbu crkvene opštine slale srbijanske vlasti. Turska svjetovna niža srednja škola radila je od 1871 do 1912. godine. Neposredno pred oslobođenje od Turaka osnovano je nekoliko škola u nekim od rubnih sela (Brzava, Stožer, Femića Krš). U godinama nakon Prvog svjetskog rata bjelopoljski kraj imao je 23 škole i većinom su bile smještene u kućama bogatijih ljudi, a 1926. godine u varošije otvorena niža gimnazija. Tokom istog perioda počinju da se formiraju i prva kulturno-umjetnička društva, sportski klubovi, esnafska i druga udruženja.
Poznati Bjelopoljci
Slikari Lazovići (Simeon, Aleksije, Lazar)
– Aleksije Lazović – Carske dveri (Crkva Sv. Nikole u Nikoljcu)
Bjelopoljski ikonopisci s kraja XVIII i početka XIX vijeka. Oslikali su brojne ikonostase pravoslavnih crkava na prostoru Crne Gore, Srbije, Bosne i Kosova. Njihovo obimno ikonopisno djeloi zanatsko umijeće svrstava ih među najbolje pravoslavne ikonografe toga doba na slovenskom jugu.
Avdo Međedović (1875-1953)
Guslar, epski pjesnik sa Obrova, tvorac voluminoznog spjeva Ženidba Smailagić Meha (12 000 stihova), centralna figura glasovite studije Pjevač priča harvardskog profesora Alberta Lorda. Američki helenisti Peri i Lord od njega suzabilježili preko devedeset hiljada stihova epskih pjesama. Prema ocjenama poznatih stručnjaka za usmenu književnost njegovo stvaralačko uobličavanje narodnog pjesničkog varijantnog nasljeđa bilo je presudno pri rasvjetljavanju čuvenog Homerskog pitanja.
Risto Ratković (1903-1954)
Avangardni pjesnik ekspresionističkog i nadrealističkog prosedea, autor prvog crnogorskog modernog romana Nevidbog, esejist, dramski pisac, boem. U njegovoj poetici dominiraju snažne metafore i razglobljena sintaksa. Vezan dubokom ljubavlju za svoj rodni kraj napisao je u Egiptu čuvene stihove: Zbogom, devojke / Sanjajte zavičaj/ Ja svoj već vidim/ Eno ga, po moru teče Lim. Njemu u počast Bjelopoljci su 1971. godine utemeljili Ratkovićeve večeri poezije.
Ćamil Sijarić (1913-1989)
Pisac prefinjenog stila i melanholične vizije ljudske prolaznosti. Eglen-efendija, jezički kujundžija, majstorski je inkorporirao elemente klasičnog narativa u modernistički pripovjedački postupak. Njegovi romani –Bihorci, Mojkovačka bitka, Konak, te zbirka pripovjedaka Francuski pamuk i druge pripadaju vrhovima južnoslovenske proze XX vijeka.
Miodrag Bulatović (1930-1991)
Ekstravagantni modernist, romanopisac i dramatičar. Majstor satire, burleske i dubokih zasjeka u tamne strane ljudske prirode. Urnebesna karnevalska atmosfera i tragika donkihotskih heroja njegove proze donijeli su mu veliku popularnost i izvan južnoslovenskih prostora i ogromne tiraže.
Novo lice Bijelog Polja
Sa svojim bogatim kulturnim nasljeđem i multietničkom tradicijom Bijelo Polje je danas moderan urbani razvojni centar. Pored 2300 učenika u trima srednjim školama na ovdašnjim odjeljenjimaPravnog, Ekonomskog i Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta Crne Gore te Fakulteta za strane jezike i Fakulteta za turizam Univerziteta Mediteran obrazuje se i 1500 studenata. Brojne nove kulturne manifestacije i dominantni savremeni trendovi (informatički, modni, zabavni) čine ga gradom kulture i gradom mladosti. U Bijelom Polju jednako su dragi gosti pjesnici i naučnici, folkloristi i postmodernisti, tamburaši i džezeri.
Kulturni život u Gradu pod Obrovom slijedi savremene kulturno-zabavne tokove.
Poznate Ratkovićeve večeri poezije okupljaju mlade pjesnike i ostale eminentne književne stvaraoce sa do skora kulturološki koherentnog južnoslovenskog prostora i iz drugih država svijeta, a Internacionalna likovna kolonija Stari most avangardne umjetnike sa raznih meridijana. Bjelopoljsko Kulturno-umjetničko društvo Tekstilac gostuje na brojnim smotrama folklora, dok na ovdašnjem Internacionalnom festivalu tamburaških orkestara nastupaju renomirani ansambli i majstori ovog popularnog instrumenta.
Da je bjelopoljski Međunarodni festival džeza „priča europska koliko bjelopoljska“ svjedoči gostovanje svjetskih mega zvijezda Inkognito u Gradu pod Obrovom. Široku lepezu kulturnih aktivnosti dopunjuju: Bjelopoljsko slikarsko proljeće, Ljetnje večeri muzike, Književni susreti Avdo Međedović, Festival dramskih amatera Crne Gore, uz prateće programe Centra za kulturu i Zavičajnog muzeja.
U Bijelom Polju je vjekovima njegovan multietnički sklad. Vjerska tolerancija, gostoprimstvo, komšijska solidarnost i današnjih generacija Bjelopoljaca potvrđuju temeljnu civilizacijsku odrednicu crnogorskog društva –da nije presudno ko je kakvog opredjeljenja ili vjere, već kakav je čovjek, tj. -da li je vrijedan poštovanja ili nije.
Požrtvovanošću i takmičarskim elanom brojni bjelopoljski sportisti postizali su uvijek odlične rezultate. Moderna sportska dvorana, fudbalski stadion sa atletskom stazom i brojni manji tereni pružaju dobre uslove za razvoj sporta i fizičke kulture u Bijelom Polju.
Svježina Bjelasice, hladovina Lise, prostranstva stožersko-baričke i koritske visije, ljepote Đalovića pećine, bistre rječice, brojni mineralni izvori i zdrava hrana privlače eko-turiste. Zelenim talasima Lima iznova se vraćaju rafteri, nad pitomom dolinom kruže paraglajderi. Specijalitete domaće kuhinje i aktivan odmor u netaknutoj prirodi nude popularna etno sela.
Mala i srednja preduzeća u Bijelom Polju podstiču preduzetnički razvoj i bolju zaposlenost, dajući i značajan doprinos ovdašnjem izvozu i trgovini. Proizvodi Mesoprometa, Eko-Meduze, te preduzeća Unipred, Elmont, Mikro, Imperijal, Selektor, Tošpred, i dr. osvajaju tržište Crne Gore i država u okruženju.
Imperijal
Bjelopoljski mostovi
Nije bilo davno kad se za područja s druge strane rijeke govorilo: „Tamo preko Lima“. Preko hučnih zelenih voda Lima prevodili su vješti lađari. Šest novih lijepih mostova spaja danas njegove obale od Voljavca do Rakonja.
Gradska obilaznica
Dugačka 5,5 km uz procijenjenu vrijednost radova oko 27 miliona eura, gradska obilaznica je do sada najveća i najznačajnija javna investicija u Bijelom Polju. Radovi na obilaznici Bijelo Polje rađeni su u tri faze i to: most “Rasovo” sa pristupnim putevima (faza1), most “Rakonje” sa pristupnim putem (faza 2) i izgradnja drumskog puta između mosta “Rasovo” i mosta “Rakonje” (faza 3).
Širina puta iznosi 10 metara, od čega 2 kolovozne trake po 3,5 metra i pješačke staze po 1,5 metara.
Projektom je obuhvaćen drumski put od desne obale rijeke Lim u Rakonjama do južnog dijela grada, 5km puta duž podnožja brda Obrov do mosta Rasovo gdje se prelazi na lijevu obalu rijeke, kao i priključak magistralnom putu Podgorica-Beograd.